Cari amighi radioascoltadori de ła Radio Brasil Talian inte’l Rio Grande do Sul, Braziłe e inte’l mondo! In cuesto artìgoło parlaremo de ła gramàtega e de ła grafìa de łe parołe che doparemo par ła scrita de cueste artìgołe. Incora no gavemo una gramàtega ofisial par el Talian cuà inte’l Braziłe e se cata tante parołe che reprezenta ła stesa roba scrite de modo diverso, tra łe difarente rezion e difarente scritore de’l Tałian.

Tuti savemo romai che el Tałian, anca conosùo come Veneto Braziłian, el ze una variansa de ła Łengua Veneta, co influensa de’l proseso de imigrasion e anca de ła Łengua Portogheza. Tanti scritore i dize che el Tałian el ze pì de 90% Veneto. Artìgołi sientìfighe i dize che el Tałian no’l ze mìa un misioto de diałeti itàłeghi ma sì ła version braziłiana de ła Łengua Veneta. E anca, co’l nostro Tałian se po’l parlar e capir inte’l nord d’Itałia, Slovenia, Croasia, Mèsego, Estadi Unidi, Canada, Austrałia e Romenia, e, cusì, el Tałian el ze una łengua intarnasional, che fa parte de ła fameja veneta de łengue.

Łora, el “Projeto Talian”, rento a una univarsità, bisonja łaorar de modo sientìfego, e par cuesto dòpara ła gramàtega e grafìa intarnasional para ła fameja veneta de łengue inte’l mondo, e, cusì, se scrive de’l steso modo inte’l mondo łe parołe che vol dir ła stesa roba, e se fa ła adaptasion de ła grafia par łe parołe nostre cuà, propie de’l Veneto Braziłian, come par ezenpio ónibus e no ônibus (portogheze) e no autobus (Veneto de’l nord d’Itałia).

Cusì, metemo cuà łe robe pì inportante de ła gramàtega e grafìa intarnasional par ła fameja veneta de łengue:

1) No se dòpara dopie: autorizasion e no autorizassion;

2) Cuanto a’l “s” o “z”, se scrive senpre come se parla: caza e no casa, tazi e no tasi;

3) El ł talja (Ł o ł) vol dir che el ł no bisonja eser parlà. A ga rezion dove se parla e rezion dove no se parla. Come ezenpio ła paroła “połenta” che se pol dir “polenta” o “poenta”. Se dòpara ła ł talja senpre inte’l scominsio de łe parołe (Łengua) e anca tra do vogałe (vogałe o połenta);

4) Inte’l veneto moderno e só fameja de łengue no se dòpara “q” ma “c”: cuando e no quando, cuà e no quà;

5) No se dòpara “nh” e njanca “gn”, ma senpre “nj”: bisonja (e no bisonha o bisogna), manjar (e no manhar o magnar);

6) No se dòpara “gl” ma sì “j” inte łe parołe come fameja, talja, njanca;

7) Senpre RE e no RI: recordar e no ricordar;

8) Prima de P o B senpre N: senpre e no sempre, ganbe e no gambe;

9) Senpre ła vogałe atona cresente: intarnasional e no internasional, univarsitario e no universitario;

10) IC de’l portogueze el ze senpre EG: tràfego e no tràfico, gramàtega e no gramàtica;

11) I pronome senpre in evidensa: “ła vita ła ze beła” e no “ła vita ze beła”;

12) El veneto moderno el ga el pronome univarsal A: “A no te parlo mìa!” e no “No te parlo mìa!”

Marcos Daniel Zancan

talian@ctism.ufsm.br